Hà Tĩnh, một tỉnh thuộc vùng Bắc Trung Bộ từng là biên viễn tiếp giáp quốc gia Cham Pa ở phía nam vào thời Bắc thuộc và thời kỳ đầu của chế độ phong kiến độc lập tự chủ của quốc gia Đại Việt. Quá trình dựng nước và giữ nước nơi đây đã để lại một kho tàng di sản văn hóa cả vật thể và phi vật thể to lớn, một số di sản văn hóa nổi tiếng ở cả Việt Nam, khu vực và thế giới, là nguồn tài nguyên để phát triển kinh tế - xã hội. Trong số đó có loại hình tiền cổ. Nhiều năm qua, thông qua lao động sản xuất, người dân Hà Tĩnh đã tình cờ phát hiện dưới lòng đất nhiều đồng tiền cổ của Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản ở hầu khắp các huyện, thị trong tỉnh, đã cho thấy được mức độ phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa ở Hà Tĩnh dưới thời phong kiến. Về tiền cổ ở Hà Tĩnh thì tiền Trung Quốc chiếm vị trí chi phối về cả chủng loại, niên đại, số lượng, chất lượng và tiền Hoàng Tống Thông Bảo (皇宋通寶) là tiêu biểu nhất.

Hoàng Tống Thông Bảo thể chân thư

           Tiền Hoàng Tống Thông Bảo (皇宋通寶) là tiền cổ xuất xứ Trung Quốc, đời vua Tống Nhân Tông (Triệu Trinh), triều Bắc Tống, được đúc từ năm Bảo Nguyên thứ 2 đến năm cuối Hoàng Hựu (1039-1053 SCN). Đây không phải là tiền ghi niên hiệu mà ghi triều hiệu nhà Tống (Trung Quốc). Tiền có kích thước trung bình, có cả tiền sắt, triện thư có cửu điệp triện là tiền cổ rất quý. Cửu điệp triện Hoàng Tống Thông Bảo (皇宋通寶), là tiền hình tròn lỗ vuông, đại đa số lấy chữ “Thông Bảo”, “Nguyên Bảo”, “Trọng Bảo” để đặt tên. Tiền chủ yếu được chế tạo bằng chất liệu đồng, hình tròn, có đường kính 2,4 cm và nặng 3,9 gram, giữa đục lỗ vuông lấy truyền thống đúc loại tiền có hình dáng này từ thời Tần Thủy Hoàng (221-210 TCN), vị Hoàng đế đầu tiên của đất nước Trung Quốc. Vuông tròn tượng trưng cho đất - trời, âm dương đối đãi, vạn vật phát triển. Mặt trước có viền tiền và đúc nổi 4 chữ: Hoàng Tống Thông Bảo (皇宋通寶), bố trí đọc chéo từ trên xuống dưới, từ phải sang trái. Mặt lưng thường để trơn.

Hoàng Tống Thông Bảo thể triện thư

            Tiền Hoàng Tống Thông Bảo (皇宋通寶) khá thông dụng dưới chế độ phong kiến Việt Nam ở Hà Tĩnh. Phát hiện ở mộ thuyền xã Thiên Lộc - Can Lộc cho thấy đồng tiền này được lưu thông dưới triều Trần (1226-1400). Phát hiện nhiều ở xã Hương Quang – Vũ Quang, xã Yên Hòa - Cẩm Xuyên và xã Thạch Bình – thành phố Hà Tĩnh cho thấy đồng tiền được sử dụng phổ biến vào thời kỳ  nhà Lê Sơ (1428-1527). Phát hiện ở xã Hương Xuân – Hương Khê cũng cho thấy đồng tiền được sử dụng vào thế kỷ 18. Phát hiện ở xã Cẩm Duệ - Cẩm Xuyên cho thấy đồng tiền cũng được sử dụng lưu thông nhiều vào thời kỳ đầu nhà Nguyễn, giai đoạn 1802-1840. Như vậy, đồng tiền này đã được phát hiện ở hầu hết các huyện, thị cả miền núi, đồng bằng và ven biển. Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh hiện lưu giữ 20 bộ sưu tập tiền trong rất nhiều lần được phát hiện. Ở 20 địa điểm khác nhau thì có 12 địa điểm có tiền Hoàng Tống Thông Bảo (皇宋通寶). Do đó, nó được coi như một hiện tượng khá nổi bật về mặt khảo cổ học, đặt ra nhiều giả thiết cho các nhà nghiên cứu tìm hiểu đồng tiền này. Sau đây là bảng thống kê tiền Hoàng Tống Thông Bảo (皇宋通寶) phát hiện ở Hà Tĩnh.

            Qua nghiên cứu những phát hiện trên cho thấy tiền Hoàng Tống Thông Bảo (皇宋通寶) cũng là đồng tiền có thư pháp phong phú nhất gồm có cả triện thư, chân thư, lệ thư. Trong mỗi kiểu thư pháp lại có nhiều loại khác nhau, loại chữ đậm, loại chữ mảnh, loại chữ cao, loại chữ thấp, hình dáng chữ khi bầu, khi vuông mang dấu ấn văn hóa đậm nét thời đại sinh ra chúng.

Tóm lại, tiền Tiền Hoàng Tống Thông Bảo (皇宋通寶) phát hiện ở Hà Tĩnh là nguồn tư liệu khảo cổ góp phần nghiên cứu lịch sử Hà Tĩnh nói riêng Việt Nam nói chung dưới thời phong kiến, đặc biệt là lịch sử giao lưu thương mại, ngoại thương với các quốc gia trong khu vực cũng như trên thế giới ở Hà Tĩnh, ít được đề cập trong các bộ sách chính sử của Việt Nam và Trung Quốc. Việc bảo quản, sưu tầm bổ sung, đa dạng hóa đồng tiền cổ niên đại gần 1000 năm này có ý nghĩa rất lớn đối Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh trong việc truyền bá, giới thiệu với giới nghiên cứu và công chúng trong và ngoài nước yêu thích thưởng ngoạn cổ vật thông qua các hoạt động trưng bày chuyên đề hiện vật gốc, xuất bản các ấn phẩm, đăng các bài viết nghiên cứu, hình ảnh trên các phương tiện thông tin đại chúng như báo chí, trang thông tin điện tử, mạng xã hội, mạng Internet./.

Tài Liệu tham khảo

1. Hoàng Văn Khoán  (2019), Những phát hiện tiền cổ ở Hà Tĩnh, Nxb Đại học Vinh.

2. 中國錢古譜 (Trung Quốc tiền cổ phả), Văn Vật xuất bản xã.