Thuộc hệ thống di chỉ cồn sò điệp ven biển miền Trung trải dài từ Nghệ An đến Quảng Bình, di chỉ khảo cổ Thạch Lạc có toạ độ 1800 22’1’’ vĩ độ bắc 1050 57’41’’ kinh độ đông nằm về phía hữu ngạn sông Cửa Sót, phân bố tại thôn Thanh Sơn, xã Thạch Lạc, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh, trên đồi núi sò điệp chạy dài theo hướng Bắc Nam, nằm song song với đường bờ biển, diện tích cồn sò điệp rộng trên 100.000m2, phía đông giáp trục đường liên xã LX15, tiếp đó là trường trung học cơ sở xã, phía nam trên một phần diện tích núi Sò Điệp hiện nay là Trường Tiểu học và Trường Mầm Non xã, phía tây giáp với sân vận động xã, phía bắc giáp chợ Chùa, trạm y tế và Trung tâm hành chính UBND xã Thạch Lạc.

Di cốt người cổ Thạch Lạc được bảo quản trong tủ kính

           Di tích được nhà nữ khảo cổ học người Pháp Madeleine Colani  phát hiện vào những năm 1930 - 1932.  Kể từ đó tới nay,  di chỉ Thạch Lạc đã trải qua các lần khai quật vào những năm 1963-1964; 2002; 2003-2004; 2005; 2014; 2015 với  nhiều cơ quan tham gia như: Viện Khảo cổ học Việt Nam, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và Trường Đại học KHXH&NV (ĐHQG Hà Nội), Trường Đại học Quốc gia Australia ...

          Được xác định đây là địa điểm cư trú cồn sò điệp, có mộ táng chôn vào nơi cư trú, di chỉ Thạch Lạc cùng với một số địa điểm cồn sò điệp như Rú Sò (Thạch Lâm), Rú Điệp (Thạch Đài), cồn Lôi Mốt (Thạch Vĩnh), bãi Dền Dền (Thạch Tiến) thuộc huyện Thạch Hà tạo thành loại hình Thạch Lạc, nền văn hoá khảo cổ phân bố ở vùng núi phía tây Nghệ An, Hà Tĩnh, tây Quảng Bình và dải đồng bằng ven biển vùng Nghệ An, Hà Tĩnh đến bắc Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế.

         Vào  tháng 10 /2002,  Bảo tàng Lịch sử Việt nam (nay là Bảo tàng Lịch sử quốc gia), Sở Nghiên cứu Lịch sử Ngôn ngữ  Đài Loan và Bảo tàng tỉnh đã tiến hành khai quật di chỉ Thạch Lạc. Tại đây, ngoài các hiện vật đồ đá, đồ gốm, xương răng động vật, các nhà khảo cổ học còn tìm thấy một di cốt người cổ được ký kiệu 02.TL.M1.

Di  cốt người cổ Thạch Lạc

         Bộ xương 02.TL.M1 nằm trong tầng văn hóa Thạch Lạc ở độ sâu 0,85m của hố II được chôn nằm ngửa duỗi thẳng chân tay theo hướng Bắc lệch Đông 300 (chân hướng ra biển). Trên góc phải đặt một chiếc rìu có vai. Sọ bị vỡ, còn mảnh xương chẩm bên trái, mảnh xương mỏm chũm bên trái. Không có hàm trên, xương hàm dưới bị vỡ làm hai nửa, mất phần lồi cầu và ngành hàm bên trái. Hàm chắc, nhỏ, doãng. Hàm vểnh, u cằm phát triển, thân hàm thấp.

         Bên hàm phải còn các răng: M2, M3. Răng M3 vỡ nhiều, không đo đạc được.        Xương cánh tay, xương trụ, xương quay, xương đùi bên phải; xương chày, xương mác bên phải và bên trái.

        Qua nghiên cứu theo phương pháp nhân học cổ điển (tức là phương pháp mô tả và đo đạc); phương pháp so sánh, phương pháp hóa sinh xác định:

        Về giới tính: Dựa vào đặc điểm hình thái của mỏm chũm, xương hàm dưới, gờ bán cơ ở các xương chi, cho thấy di cốt người cổ Thạch Lạc 02.TL.M1 là nam giới đã lớn tuổi.

        Về tuổi: Dựa vào sự mọc răng, độ mòn của răng, độ khớp hóa ở một một số đường khớp ở xương sọ, xương chi. Đồng thời kết hợp với phương pháp hóa sinh như xác định Can xi (Ca) bằng phương pháp hấp thụ nguyên tử (ASS) và xác định phốt pho (PO4) bằng phương pháp trắc quang, xác định di cốt người cổ ở Thạch Lạc 02.TL.M1 khoảng 45- 50 tuổi.

       Về chiều cao: Áp dụng công thức tính chiều cao qua chiều xương cánh tay, xương đùi, xương chày, xác định được di cốt người cổ Thạch Lạc 02.TL.M1 cao khoảng 155- 160cm.

        Về nhóm máu:  Qua việc dùng phương pháp tách rửa - hấp thụ, xác định di cốt người cổ Thạch Lạc 02.TL.M1 mang nhóm máu O.

       Về Chủng tộc: đặc điểm chủng tộc thể hiện rõ nhất là trên sọ, đặc biệt là sọ mặt. Di cốt người cổ Thạch lạc 02.TL.M1 sọ bị vỡ vụn chỉ còn một ít mảnh của sọ não và xương hàm dưới. Vì vậy, đặc điểm chủng tộc của di cốt người cổ Thạch Lạc 02.TL.M1 chỉ  được hình dung qua các đặc điểm đo đạc và đặc điểm mô tả của xương hàm dưới, răng bước đầu xác định di cốt người cổ Thạch lạc 02.TL.M1 mang những đắc điểm của người Australo – Mongoloid.

       Về niên đại:  Di cốt người cổ Thạch lạc 02.TL.M1 nằm trong tầng văn hóa Thạch Lạc có niên đại 4000-5000 năm cách ngày nay.

         Hiện nay, di cốt người cổ Thạch Lạc 02.TL.M1 được phục dựng lại sọ và xử lý nấm mốc ở xương và đất xung quanh bộ xương trong môi trường phù hợp với nhiệt độ và độ ẩm mà nấm và mốc không phát triển.  Di cốt người cổ Thạch Lạc 02.TL.M1 đang được bảo quản, trưng bày lâu dài tại Bảo tàng Hà Tĩnh./.

 Tài liệu tham khảo:

      1. Báo cáo khai quật khảo cổ học di chỉ Thạch Lạc, năm 2002.

      2. Những phát mới hiện khảo cổ học năm 2003. Nxb  KHXH.