Trong dòng chảy của lịch sử và văn hóa dân tộc, mỗi vùng đất đều lưu giữ trong mình những giá trị di sản quý báu. Những giá trị ấy không chỉ tồn tại qua các hiện vật, cổ vật, di tích, mà còn được “thổi hồn” và lan tỏa thông qua tiếng nói, câu chuyện của những con người đặc biệt - đó chính là những người thuyết minh. Tại Hà Tĩnh, vùng đất “địa linh nhân kiệt”, nơi sản sinh ra nhiều danh nhân tên tuổi và cũng là nơi hội tụ hệ thống di sản phong phú, vai trò của những thuyết minh viên càng trở nên quan trọng và đáng được nhìn nhận đầy đủ hơn.

Người thuyết minh không chỉ thực hiện nhiệm vụ giới thiệu các trưng bày thường trực, trưng bày chuyên đề hay trưng bày ngoài trời, mà còn là cầu nối sống động giữa hiện vật và du khách

Trong hoạt động bảo tàng và di tích, công tác chuyên môn được triển khai qua sáu khâu cơ bản: sưu tầm, nghiên cứu, kiểm kê, bảo quản, trưng bày và phổ biến kiến thức khoa học. Nếu như việc sưu tầm là bước khởi đầu để lưu giữ hiện vật, bảo quản là điều kiện để giữ gìn giá trị nguyên gốc, thì thuyết minh chính là bước cuối cùng nhưng có vai trò quyết định trong việc đưa di sản đến gần công chúng.

Người thuyết minh không chỉ thực hiện nhiệm vụ giới thiệu các trưng bày thường trực, trưng bày chuyên đề hay trưng bày ngoài trời, mà còn là cầu nối sống động giữa hiện vật và du khách. Thông qua giọng nói, kiến thức, cách dẫn dắt và khả năng kể chuyện, thuyết minh viên biến những hiện vật tưởng chừng “vô tri” thành những chứng nhân lịch sử, gắn liền với câu chuyện của con người và thời đại.

Một hiện vật trong bảo tàng, một tấm bia đá tại di tích, nếu chỉ nhìn thoáng qua, du khách sẽ khó có thể hiểu hết giá trị ẩn chứa bên trong. Chính người thuyết minh là người mang lại “hồn” cho hiện vật bằng việc cung cấp bối cảnh lịch sử, ý nghĩa văn hóa và câu chuyện phía sau.

Thay vì chỉ nhìn một thanh gươm, một bộ sắc phong hay một ngôi đền cổ như vật thể đơn thuần, du khách qua lời thuyết minh có thể hình dung về những trận chiến hào hùng, những triều đại phong kiến hay những nhân vật lịch sử từng gắn bó với nó. Nhờ vậy, chuyến tham quan không khô khan, nặng tính thông tin mà trở thành trải nghiệm văn hóa và cảm xúc.

Không chỉ dừng lại ở việc giới thiệu, thuyết minh viên còn mang trọng trách giáo dục và nuôi dưỡng tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc. Với học sinh, sinh viên, họ giống như những “người thầy ngoài lớp học”, biến các bài học lịch sử khô cứng trên trang giấy thành bài học trực quan, sinh động.

Đối với công chúng nói chung, lời thuyết minh giúp người nghe không chỉ hiểu về quá khứ mà còn rút ra những bài học cho hiện tại và tương lai. Đó có thể là sự kiên cường, ý chí bất khuất của cha ông, hay những giá trị nhân văn, đạo lý truyền thống cần được kế thừa.

Đặc biệt, với du khách quốc tế, thuyết minh viên còn đóng vai trò như “đại sứ văn hóa”, giới thiệu hình ảnh đất nước, con người Việt Nam nói chung và Hà Tĩnh nói riêng ra bạn bè thế giới. Thông qua họ, những giá trị bản địa được truyền tải bằng ngôn ngữ, cách diễn đạt phù hợp, góp phần tạo dựng thiện cảm và quảng bá hình ảnh quốc gia.

Thuyết minh viên không chỉ là người kể chuyện, họ còn góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn và phát huy di sản. Bằng việc truyền đạt kiến thức và khơi gợi ý thức cộng đồng, họ giúp du khách, đặc biệt là thế hệ trẻ, hiểu rõ giá trị của di sản, từ đó hình thành tinh thần trách nhiệm trong việc gìn giữ.

Ngoài ra, qua mỗi buổi thuyết minh, hình ảnh của bảo tàng, của di tích cũng được quảng bá rộng rãi hơn, tạo điều kiện cho phát triển du lịch văn hóa - lịch sử. Đây chính là con đường phát triển bền vững, khi di sản không chỉ được bảo vệ mà còn trở thành nguồn lực kinh tế phục vụ cộng đồng.

Hà Tĩnh là tỉnh có truyền thống lịch sử - văn hóa lâu đời, hội tụ kho tàng di sản phong phú bậc nhất cả nước. Theo thống kê, toàn tỉnh có hơn 1.800 di tích, trong đó trên 598 di tích cấp tỉnh, 92 di tích quốc gia, 3 di tích quốc gia đặc biệt. Nơi đây còn vinh dự có hai danh nhân văn hóa thế giới được UNESCO vinh danh là Đại thi hào Nguyễn Du và Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác. Hà Tĩnh cũng sở hữu hai di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại là Ca trù và Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh; ba di sản tư liệu thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương gồm Mộc bản Trường học Phúc Giang, Hoàng Hoa sứ trình đồ, Văn bản Hán Nôm làng Trường Lưu. Bên cạnh đó là hàng nghìn sắc phong thời Lê - Nguyễn, hàng trăm bia đá từ thời phong kiến, hơn 13.000 tài liệu, hiện vật tại Bảo tàng Hà Tĩnh, hơn 4.500 hiện vật tại Bảo tàng tư nhân Hoa Cương cùng nhiều tư liệu, hiện vật quý khác tại các di tích như khu lưu niệm Tổng Bí thư Trần Phú, Tổng Bí thư Hà Huy Tập và Đại thi hào Nguyễn Du.

Đại biểu tham quan, nghe hướng dẫn thuyết minh tại trưng bày chuyên đề

"Di sản của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác" 

Khối lượng di sản đồ sộ này chính là nguồn tài nguyên vô giá để phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt trong lĩnh vực du lịch văn hóa. Tuy nhiên, để những giá trị ấy đến được với công chúng một cách hiệu quả, vai trò của đội ngũ thuyết minh là không thể thiếu.

Người thuyết minh không chỉ cần kiến thức sâu rộng về lịch sử, văn hóa, mà còn phải rèn luyện kỹ năng giao tiếp, khả năng kể chuyện, xử lý tình huống và sử dụng ngoại ngữ

Thực tế hiện nay, một số bảo tàng, di tích ở Hà Tĩnh vẫn còn hạn chế về nhân lực thuyết minh chuyên nghiệp, đặc biệt là những người có khả năng thuyết minh bằng ngoại ngữ. Đây là thách thức lớn trong bối cảnh tỉnh đang hướng đến phát triển du lịch gắn với di sản.

Để phát huy tối đa vai trò của người thuyết minh, Hà Tĩnh cần chú trọng đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn và kỹ năng cho đội ngũ này. Người thuyết minh không chỉ cần kiến thức sâu rộng về lịch sử, văn hóa, mà còn phải rèn luyện kỹ năng giao tiếp, khả năng kể chuyện, xử lý tình huống và sử dụng ngoại ngữ. Bên cạnh đó, cần ứng dụng công nghệ hiện đại trong hoạt động thuyết minh như thuyết minh tự động, thuyết minh đa ngôn ngữ, kết hợp với hình ảnh, âm thanh, ánh sáng để nâng cao trải nghiệm. Tuy nhiên, yếu tố con người vẫn đóng vai trò trung tâm, bởi chỉ có sự truyền cảm, sự tương tác trực tiếp của thuyết minh viên mới tạo nên sự kết nối cảm xúc thực sự giữa di sản và du khách.

Tóm lại, người thuyết minh tại bảo tàng và di tích ở Hà Tĩnh không đơn thuần là “người dẫn chuyện” mà thực sự là cầu nối văn hóa, người gieo mầm tri thức và người truyền lửa tình yêu di sản. Họ đưa quá khứ sống lại, khơi dậy niềm tự hào, tạo động lực để cộng đồng cùng chung tay bảo vệ và phát huy di sản. Trong bối cảnh Hà Tĩnh đang nỗ lực đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, việc đầu tư nâng cao chất lượng đội ngũ thuyết minh càng trở nên cấp thiết. Đó không chỉ là trách nhiệm của ngành văn hóa, mà còn là sự chung tay của toàn xã hội, để mỗi di tích, mỗi hiện vật khi được giới thiệu đều trở thành một câu chuyện hấp dẫn, một bài học quý giá cho hôm nay và mai sau. Bởi lẽ, chỉ khi tiếng nói của di sản được vang lên qua lời thuyết minh, quá khứ mới thực sự hòa quyện với hiện tại và tiếp tục sống mãi trong tương lai./.