Sáng Từ 8h đến 12h
Chiều Từ 13h30 đến 17h
Tất cả các ngày trong tuần.
Trừ thứ 2 đầu tiên hàng tháng
Bảo tàng là một thiết chế văn hóa quan trọng, không thể thiếu đối với đời sống sinh hoạt văn hóa của con người. Do vậy, trên thế giới, không một quốc gia nào là không có bảo tàng kể cả ở các nước chưa phát triển. Từ thời cổ đại, bảo tàng đã ra đời. Đến cuối thế kỷ 20 đầu thế kỷ 21 trên thế giới đã có 65 nghìn bảo tàng trong đó Việt Nam có 127 bảo tàng.[1] Bảo tàng Việt Nam được chia thành: Bảo tàng quốc gia, bảo tàng chuyên ngành, bảo tàng cấp tỉnh và bảo tàng tư nhân. Bảo tàng là nơi bảo quản và trưng bày các sưu tập về lịch sử tự nhiên và xã hội nhằm phục vụ nhu cầu nghiên cứu, giáo dục tham quan và hưởng thụ văn hóa của nhân dân. “Bảo tàng là một thiết chế vĩnh cửu, không vụ lợi nhằm phục vụ cho xã hội, mở cửa phục vụ công chúng và tiến hành những nghiên cứu liên quan đến di sản của con người và môi trường xung quanh, sưu tầm và bảo quản, trưng bày và tuyên truyền về nó vì mục đích nghiên cứu và giáo dục”.
Bảo tàng có đặc trưng riêng so với các thiết chế văn hóa, khoa học và giáo dục khác nên nó có vai trò riêng. Đó là bảo tàng lưu giữ hiện vật gốc thể khối, tài liệu văn bản gốc, tác phẩm nghệ thuật gốc tạo hình, phim ảnh gốc, băng địa ghi âm ghi hình gốc; tổ chức trưng bày - triển lãm phục vụ công chúng, mọi công chúng đều có quyền đến bảo tàng thưởng thức; cung cấp thông tin trực tiếp thông qua hiện vật gốc được trưng bày và bảo quản trong bảo tàng.
Hoạt động trưng bày tuyên truyền của Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh
1. Thực trạng vai trò của thiết chế Bảo tàng tỉnh hiện nay
Bảo tàng tỉnh là một thiết chế văn hóa để bảo tồn, lưu giữ, giới thiệu và phát huy giá trị di sản văn hóa, lịch sử của tỉnh Hà Tĩnh nhằm nâng cao dân trí, giáo dục truyền thống và lòng tự hào về lịch sử, văn hóa và con người Hà Tĩnh, đặc biệt là giáo dục thế hệ trẻ. Hiện nay, bảo tàng đang lưu giữ và bảo gần 12 nghìn tài liệu, hiện vật gốc phản ánh lịch sử tự nhiên và lịch sử xã hội của tỉnh Hà Tĩnh, trong có có nhiều bộ sưu tập quan trọng và quý hiếm, tiêu biểu như bộ sưu tập bảo vật quốc gia tam vị thần công mệnh “Bảo Quốc An Dân Đại Tướng Quân”, bộ sưu tập hiện vật di tích khảo cổ học Phôi Phối – Bãi Cọi, bộ sưu tập hiện vật thời tiền sử Thạch Lạc, Rú Điệp, Rú Trò, thời lịch sử đền Huyện, bộ sưu tập nghề thủ công truyền thống, bộ sưu tập hiện vật kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, bộ sưu tập về cổ vật gốm, sắc phong… Đây là nguồn tài nguyên văn hóa để góp phần phát triển kinh tế xã hội của tỉnh.
Bảo tàng tỉnh thực hiện chức năng sưu tầm, lưu giữ, bảo quản và kiểm kê di sản văn hóa quý báu của các thế hệ tiền nhân để lại. Công tác sưu tầm là hoạt động mở đầu tạo “tiền đề vật chất” cho toàn bộ hoạt động của bảo tàng. Các di sản lưu giữ tiêu biểu ở bảo tàng được tư liệu hóa, số hóa sắp xếp một cách khoa học lưu giữ và bảo quản phòng ngừa và trị liệu. Trong nhưng năm qua, Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh đã thực hiện tốt vai trò này. Hàng năm, bảo tàng đã sưu tầm được từ 250 đến 600 tài liệu hiện vật tiêu biểu của tỉnh Hà Tĩnh có tính chất tổng hợp tiêu biểu phản ánh lịch sử hình thành của mảnh đất “địa linh nhân kiệt” núi Hồng, sông La, quá trình đấu tranh dựng nước và giữ nước của con người Hà Tĩnh suốt quá trình lịch sử. Hiện, Bảo tàng tỉnh đã số hóa, tư liệu hóa được hơn 90% số lượng tài liệu hiện vật được lưu giữ trong kho bảo quản. Hiện vật được sắp xếp một cách khoa học theo chất liệu và được bảo quản thành từng kho riêng biệt. Ngoài ra, thời gian qua, Bảo tàng tỉnh còn số hóa được hàng chục nghìn trang tư liệu Hán Nôm như sắc phong, gia phả, mộc bản, khế ước… tại các địa phương trong tỉnh.
Chức năng nghiên cứu khoa học là một trong các chức năng thể hiện vai trò của bảo tàng đối với đời sống xã hội. Nhằm đánh thức các giá trị của di sản, trong những năm qua Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh đã tiến hành nghiên cứu các đề tài khoa học cấp tỉnh như Bảo tồn và phát huy mộc bản Trường Lưu, Tư liệu dòng họ Nguyễn Huy – Trường Lưu liên quan đến biên giới và biển đảo là tiền đề quan trọng để lập hồ sơ khoa học trình UNESCO công nhận hai di sản Mộc bản Trường học Phúc Giang (hay còn gọi là mộc bản Trường Lưu) và Hoàng Hoa sứ trình đồ là Di sản tư liệu thuộc Chương trình ký ức thế giới Khu vực Châu Á – Thái Bình Dương. Bên cạnh đó, Bảo tàng tỉnh hợp tác với nhiều tổ chức trong nước và nước ngoài như Trường Đại học KHXH&NV (Đại học Quốc gia Hà Nội), Viện Khảo cổ học, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia; Nhật Bản, Australia, Đài Loan, Hàn Quốc, Trung Quốc trong việc nghiên cứu, khai quật các di tích khảo cổ học trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh. Bên cạnh đó, đơn vị còn lập hồ sơ khoa học công nhận hàng chục di tích cấp tỉnh, quốc gia, quốc gia đặc biệt, bảo vật quốc gia, di sản phi vật thể cấp quốc gia. Ngoài ra, bảo tàng còn tổ chức biên soạn hàng chục ấn phẩm, là kết quả nghiên cứu khoa học của các cán bộ trong và ngoài bảo tàng và công bố nhiều bài báo có tính chất nghiên cứu khoa học đăng trên các tạp chí chuyên ngành và trang thông tin điện tử của bảo tàng. Tiêu biểu như các cuốn sách “Văn bia Hà Tĩnh”, “Di tích quốc gia và quốc gia đặc biệt”, “Sắc phong Hà Tĩnh”, “Những phát hiện tiền cổ ở Hà Tĩnh”, “Cổ vật Hà Tĩnh”… đã được nhiều bạn đọc đón nhận tích cực.
Trong thời gian vừa qua, Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh đã thực hiện tốt vai trò trưng bày, giáo dục và tuyên truyền truyền thống lịch sử, văn hóa và cách mạng của tỉnh Hà Tĩnh thông qua trưng bày các hiện vật gốc có trong bảo tàng với các chuyên đề như “Ký ức lịch sử” nhân kỷ niệm ngày thành lập quân đội nhân dân Việt Nam,“Bác Hồ trong lòng bạn bè và nhân dân thế giới” nhân kỷ niệm ngày Bác Hồ về thăm Hà Tĩnh, “Mộc bản Trường học Phúc Giang – Di sản tư liệu thế giới” nhân dịp đón bằng công nhân Di sản tư liệu thế giới khu vực Châu Á – Thái Bình Dương ,“Bộ đội biên phòng Hà Tĩnh – 60 năm bảo vệ chủ quyền và an ninh biên giới, biển đảo” nhân kỷ niệm ngày truyền thống Bộ đội biên phòng “Bãi Cọi – Nơi gặp gỡ của các nền văn hóa” nhân ngày Di sản văn hóa Việt Nam… thu hút hàng chục nghìn lượt khách tham quan, đặc biệt là các em học sinh, sinh viên, giúp họ nhận biết được các sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử, truyền thống văn hóa quê hương Hà Tĩnh một cách chân thực, khách quan, sinh động, trực tiếp chính xác tận mắt chứng kiến những nhân vật lịch sử, lão thành cách mạng kể chuyện tham gia chiến đấu bảo vệ tổ quốc.
2. Những khó khăn, hạn chế
Với chức năng nhiệm vụ của mình thiết chế bảo tàng có vai trò quan trọng đối đời sống xã hội. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện nay tỉnh Hà Tĩnh chưa có nhà bảo tàng để trưng bày thường xuyên tài liệu, hiện vật theo đúng nghĩa chức năng của nó “là nơi nghiên cứu, trưng bày và phát huy các giá trị văn hóa lịch sử vô cùng phong phú của vùng đất được đánh giá là địa linh nhân kiệt”. Được thành lập từ năm 1992 đến nay, nhưng mãi đến năm 2018, Hội đồng nhân dân tỉnh mới ban hành Nghị quyết số 113/NQ-HĐND ngày 13/12/2018 phê duyệt chủ trương đầu tư với tổng mức đầu tư 105 tỷ đồng, trên diện tích 15.497,5 m2 nằm trên đường Xô Viết Nghệ Tĩnh. Và đến thời điểm hiện nay dự án xây dựng bảo tàng cũng chưa được khởi công xây dựng.
Mặc dù, trong những năm gần đây, Tỉnh ủy, HĐND, Ủy ban nhân dân tỉnh thực sự quan tâm xây dựng kế hoạch, chỉ đạo triển khai thực hiện tốt các cơ chế chính sách và hỗ trợ nguồn ngân sách về phát triển văn hóa, trong đó có công tác quản lý, bảo tồn và phát huy di sản. Tuy nhiên, điều kiện đầu tư cho thiết chế bảo tàng hiện nay còn hạn chế, đó là kinh phí cho sưu tầm, phục chế còn thấp và trang thiết bảo quản tài liệu, hiện vật thiếu đồng bộ. Điều đó ảnh hưởng rất lớn đến công tác bảo quản và kế hoạch bổ sung nguồn tài liệu, hiện vật tương xứng với một địa phương có bề dày về lịch sử, văn hóa, có hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú, đa dạng.
Bên cạnh những khó khăn, bên trong thiết chế bảo tàng tỉnh hiện nay vẫn có nhiều hạn chế: Là một bảo tàng cấp tỉnh, Bảo tàng Hà Tĩnh hoạt động có tính chất tổng hợp trên nhiều lĩnh vực, địa bàn hoạt động rộng trong khi đó chỉ tiêu biên chế được giao quá ít, cán bộ chuyên môn mỏng và thiếu những chuyên gia trong một số lĩnh vực đã gây khó khăn không nhỏ trong việc hoàn thành nhiệm vụ được giao.
3. Các giải pháp nâng cao vai trò của thiết chế Bảo tàng tỉnh hiện nay
Trước thực trạng nêu trên, để thiết chế bảo tàng thực sự phát triển đúng nghĩa với vai trò của nó trong đời sống xã hội, thiết nghĩ chúng ta cần đề ra các giải pháp tạo cơ chế chính sách và hướng đi riêng cho Bảo tàng tỉnh trong giai đoạn hiện nay, đó là:
- Nâng cao sức mạnh của bảo tàng nhằm biến đổi và phục vụ phát triển kinh tế xã hội, biến Bảo tàng tỉnh thành nơi khám phá quan trọng, cung cấp kiến thức về lịch sử đã qua, mở mang về các ý tưởng mới. Khuyến khích phát huy tiềm năng của Bảo tàng tỉnh trong việc mang lại sự thay đổi tích cực trong cộng đồng thông qua sức mạnh của bảo tàng.
- Bảo tàng tỉnh phải phải ngày càng là đối tác chiến lược trong việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững của tỉnh Hà Tĩnh. Với tư cách là tác nhân chính trong cộng đồng, Bảo tàng tỉnh đóng góp vào nhiều mục tiêu, bao gồm thúc đẩy nền kinh tế xã hội cũng như phổ biến thông tin khoa học về lịch sử, văn hóa và môi trường xung quanh.
- Bảo tàng tỉnh phải không ngừng đổi mới về ứng dụng công nghệ số và khả năng tiếp cận. Bảo tàng tỉnh phải là sân chơi sáng tạo, nơi các công nghệ mới có thể phát triển và ứng dụng vào cuộc sống hàng ngày. Đổi mới công nghệ kỹ thuật số có thể làm cho Bảo tàng tỉnh có thể làm cho Bảo tàng tỉnh dễ tiếp cận và hấp dẫn hơn, giúp khách tham quan đơn giản hóa trong việc tìm hiểu những lĩnh vực phức tạp và súc cảm với các tài liệu hiện vật gốc được trưng bày.
- Bảo tàng tỉnh phải tạo sức mạnh hơn nữa nhằm thúc đẩy xây dựng cộng đồng thông qua giáo dục. Thông qua các bộ sưu tập hiện vật gốc có giá trị cao về lịch sử, văn hóa, khoa học và các chương trình giáo dục, Bảo tàng tỉnh tạo nên sự gắn kết xã hội rất cần thiết trong xây dựng cộng đồng, bằng cách đề cao các giá trị dân chủ và cung cấp cơ hội học tập suốt đời cho tất cả mọi người, góp phần hình thành một xã hội có sự thông tin và gắn kết.
- Bảo tàng tỉnh phải sớm có trụ sở làm việc mới, được trang bị các thiết bị chuyên dụng hiện đại phù hợp, đúng công năng, công dụng của một công trình văn hóa tiêu biểu của mảnh đất núi Hồng sông La. Với đầy đủ hệ thống như nhà trưng bày thường trực và trưng bày chuyên đề khang trang, có thẩm mỹ cao, phản ánh những nét đẹp của truyền thống lịch sử, văn hóa của mảnh đất và con người Hà Tĩnh; hệ thống nhà kho đạt tiêu chuẩn đáp ứng việc bảo quản và kéo dài tuổi thọ cho hiện vật biến Bảo tàng tỉnh thành trung tâm văn hóa, khoa học và giáo dục của tỉnh.
- Sưu tầm, xây dựng các bộ sưu tập hiện vật gốc có giá trị cao về lịch sử, văn hóa, khoa học và thẩm mỹ, quý hiếm, độc đáo, đậm đà bản sắc của con người Hà Tĩnh, tạo sức hút và lợi thế cạnh tranh so với các bảo tàng tỉnh, bảo tàng tư nhân khu vực Bắc Trung Bộ và cả nước bằng cách đề cao di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đặc thù của địa phương, trước mắt là phục vụ trưng bày thường trực của Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh sắp được xây dựng.
Tóm lại, Bảo tàng tỉnh là thiết chế văn hóa phi lợi nhuận, có vai trò và đặc trưng riêng mà các thiết chế văn hóa, giáo dục khác không có được. Nó không thể thiếu được trong xã hội ngày nay bởi nó là nơi bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa của dân tộc qua việc thực hiện các chức năng sưu tầm, nghiên cứu, kiểm kê bảo quản trưng bày, giáo dục và phổ biến các kiến thức khoa học bằng tài liệu, hiện vật gốc. Nó chứa đựng tài nguyên văn hóa để phát triển kinh tế xã hội. Bảo tàng tỉnh thực hiện các chức năng của một bảo tàng khảo cứu địa phương, lĩnh vực nội dung hoạt động rộng có tính tổng hợp, có đóng góp không nhỏ trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa của quê hương Hà Tĩnh. Do đòi đòi hỏi ngày càng cao của đời sống xã hội, Bảo tàng tỉnh phải có những giải pháp nhằm nâng cao vai trò của một thiết chế văn hóa trong đó phải tập trung hoàn thiện việc xây dựng trụ sở mới, nâng cao sức mạnh của mình, tiềm năng để phát triển, tập trung ứng dụng công nghệ hiện đại, xây dựng cộng đồng thông qua giáo dục./.
Chú thích:
[1] Nguyễn Thị Huệ (chủ biên - 2010), Cơ sở bảo tàng học, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, tr.88,89.