Di sản văn hóa tiền cổ rất được nhiều người quan tâm, cả giới khảo cổ học, lịch sử, văn hóa, bảo tàng cho đến công chúng nói chung. Tiền cổ là hiện vật gốc góp phần nghiên cứu nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội trong quá khứ và cũng là thú chơi tao nhã ngày nay càng được ưa chuộng phục vụ mục đích giải trí và truyền bá văn hóa. Nhận thức được điều này, trong nhiều năm qua, Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh rất chú trọng đến việc sưu tầm tiền cổ phát hành và lưu thông dưới thời phong kiến ở địa phương, qua đó cho thấy được những đặc điểm nổi bật về số lượng, chất lượng, niên đại, xuất xứ, giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học và thẩm mỹ của chúng, góp phần bảo tồn phát huy di sản văn hóa tỉnh Hà Tĩnh. Qua nghiên cứu tiền cổ phát hiện ở Hà Tĩnh, thấy rằng tiền Nguyên Phong Thông Bảo (元豊通寶) có nhiều nét đặc sắc, độc đáo cần được quan tâm như một hiện tượng của khảo cổ học, bảo tàng học.

Tiền Nguyên Phong Thông Bảo (元豊通寶) có xuất xứ từ ba quốc gia: Trung Quốc, Nhật Bản và Việt Nam, nghĩa là cả 3 nước này đều có loại tiền cùng tên này. Việc phân biệt 3 loại tiền này chủ yếu dựa trên thư pháp và tự dạng được đúc nổi trên mặt trước của từng đồng tiền.

Tiền Nguyên Phong Thông Bảo (元豊通寶) của Tống Thần Tông (Triệu Húc), thời Bắc Tống, Trung Quốc được đúc tạo trong giai đoạn 1078-1085 SCN. Có bốn loại thư pháp: chữ triện, chữ chân, chữ thảo, chữ lệ được ghép nối với nhau thể hiện rất rõ ở đồng tiền này. Các phiên bản cực kỳ phức tạp. Chữ triện, chữ chân phổ biến, chữ lệ rất hiếm gặp. Tiền này được phát hành thời Bắc Tống. Triều đại nhà Tống là thời kỳ hoàng kim của nền kinh tế, văn hóa, khoa khoa học, toán học, kỹ thuật và công nghệ Trung Quốc kéo theo sự gia tăng nhanh dân số, các học giả thư pháp và hội họa nổi tiếng và các bậc thầy văn học quy tụ lại. Thời này lần đầu tiên sử dụng thuốc súng và tiền giấy và nhận thức được hướng Bắc trắc địa qua la bàn. Kinh tế phát triển kéo theo phát hành nhiều tiền tệ để thúc đẩy lưu thông hàng hóa và giao lưu kinh tế trong nước và đặc biệt với các nước lân bang trong đó có Việt Nam.

Nguyên Phong Thông Bảo (元豊通寶) của Trung Quốc phát hiện ở Hà Tĩnh số lượng rất lớn, hình thức phong phú với nhiều thể thư pháp trong đó tập trung ở thể triện thư và thảo thư. Số lượng nhiều do triều Bắc Tống có nền kinh tế, nội ngoại thương phát triển. Tuy có niên đại sớm thời Bắc Tống cách đây 1000 năm nhưng đồng tiền này được sử dụng hầu hết ở các triều đại Việt Nam như thời Trần, Lê Sơ, Lê Trung Hưng, Tây Sơn, Nguyễn.

Tiền Nguyên Phong Thông Bảo (元豊通寶) của Nhật Bản, thế kỷ 16-17 còn gọi là tiền lưu thông Nagasaki hay Trường Kỳ Mậu Dịch được đúc ở Nhật Bản. Trên tiền được đúc nổi 4 chữ Hán đọc chéo ở thể khải thư, nét chữ chân phương, rõ ràng, rành mạch. Việc phát hiện nhiều tiền Nguyên Phong Thông Bảo (元豊通寶) của Nhật Bản ở Hà Tĩnh cũng cho thấy việc giao lưu buôn bán ở đây khá phát triển với người ngoại quốc đặc biệt là qua các cửa biển. Hội Thống là cửa biển của sông Lam nơi tàu thuyền Nhật Bản thời kỳ Châu Ấn Thuyền nửa đầu thế kỷ 17 vào buôn bán tấp nập, thương mại Đông Á và Đông Nam Á phát triển. Họ men theo sông Lam tiến vào nội địa lên đến Phù Thạch (Đức Thọ) lập nên những khu phố để buôn bán. Các thư tịch cổ đã chứng minh điều này khá rõ. Qua các bức thư trao đổi giữa chính quyền Lê Trịnh và Nhật Bản hiện còn cho thấy Văn Lý hầu Thái bảo, Liêm quận công Tổng Thái giám Trần Tĩnh, người xã Nguyệt Áo, huyện La Sơn là người có đóng góp cho ngoại thương với Nhật Bản vào thời kỳ này. Vào năm Hoằng Định thứ 10 (1610), ông là một trong những người có công cứu vớt được nhiều thương nhân viễn quốc Nhật Bản trong một chiếc tàu đang trên đường hồi hương bị đắm ở cửa biển Chu Nhai (Hội Thống).

Nguyên Phong Thông Bảo của Nhật Bản

Tiền Nguyên Phong Thông Bảo (元豊通寶) của Nhật Bản tìm thấy ở xã miền núi Hương Xuân – Hương Khê, Kỳ Tây - Kỳ Anh và xã đồng bằng Cẩm Duệ - Cẩm Xuyên cho thấy chúng vẫn được sử dụng lưu thông rộng rãi ở Hà Tĩnh dưới thời Lê Trung Hưng (thế kỷ 17-18) và thời Nguyễn (đầu thế kỷ 19).

Tiền Nguyên Phong Thông Bảo (元豊通寶) của Việt Nam được đúc vào niên hiệu Nguyên Phong (1251 -1258) của vua Trần Thái Tông (1225 – 1258), hiện chưa phát hiện được ở Hà Tĩnh vì nhiều lý do. Thứ nhất, tiền giai đoạn này phát hành ít. Thứ hai, Hà Tĩnh đã đất biên viễn thời Trần, kinh tế, xã hội chưa thực sự phát triển. Thứ ba là do chiến tranh tàn phá, phá hủy những đồng tiền Nguyên Phong Thông Bảo (元豊通寶) thời Trần.

Nguyên Phong Thông Bảo, thể triện thư của Trung Quốc

Tóm lại, tiền Nguyên Phong Thông Bảo (元豊通寶) của ba nước Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam tuy có sự khác nhau về niên đại, thư pháp và tự dạng nhưng là những tư liệu quý cần được gìn giữ, sưu tầm bổ sung, phát huy giá trị nhằm phục vụ công tác giáo dục, nghiên cứu khoa học và giải trí cho nhiều tầng lớp trong xã hội quan tâm đến tiền cổ.

Tài Liệu tham khảo

Hoàng Văn Khoán  (2019), Những phát hiện tiền cổ ở Hà Tĩnh, Nxb Đại học Vinh. 中國錢古譜 (Trung Quốc tiền cổ phả), Văn Vật xuất bản xã.