Năm 1407 là một trong những năm tháng đen tối của lịch sử dân tộc Việt Nam. Sau bảy năm cải cách và củng cố quyền lực, triều Hồ - với nỗ lực cải cách táo bạo của Hồ Quý Ly - đứng trước thử thách lớn khi quân Minh mở cuộc xâm lược Đại Ngu. Dù có những toan tính chiến lược, triều đình nhà Hồ vẫn không thể xoay chuyển cục diện trước sức mạnh quân sự vượt trội của đối phương. Thế trận nhanh chóng sụp đổ, đẩy đất nước vào vòng nguy nan. Và chính tại vùng đất Hà Tĩnh ngày nay, bi kịch lớn nhất của triều đại này đã diễn ra - sự kiện cha con Hồ Quý Ly bị quân Minh bắt giữ, đánh dấu việc triều Hồ hoàn toàn sụp đổ.

          Sau khi phát động cuộc chiến xâm lược vào đầu năm 1407, quân Minh nhanh chóng tấn công sâu vào lãnh thổ Đại Ngu. Các phòng tuyến của triều Hồ lần lượt bị đập tan. Quân đội triều đình tuy có tổ chức nhưng thiếu sự đoàn kết nội bộ và không đủ sức chống lại một lực lượng quân sự hùng mạnh, dày dạn kinh nghiệm trận mạc.

        Trước nguy cơ bị tiêu diệt hoàn toàn, Hồ Quý Ly cùng con trai là Hồ Hán Thương - người kế vị ngai vàng - buộc phải rút lui về phương Nam. Cuộc chạy trốn của hai cha con diễn ra trong bối cảnh Đại Ngu rơi vào hỗn loạn, lực lượng quân sự tan rã, nhiều tướng lĩnh hoặc đầu hàng, hoặc bị bắt, hoặc tự ý rút chạy. Từng là người nắm giữ quyền lực cao nhất quốc gia, Hồ Quý Ly phải lưu lạc trên chính lãnh thổ của mình, mang theo chút hy vọng mong manh về một ngày khôi phục cơ đồ.

          Sau nhiều ngày bôn ba, cha con Hồ Quý Ly đến vùng Kỳ La, địa danh cổ nằm trên đất Hà Tĩnh ngày nay. Vùng đất ven biển này với núi Thiên Cầm sừng sững, những vách núi hiểm trở và hang đá tự nhiên sâu hun hút từng được xem là nơi nương náu lý tưởng trong buổi binh đao loạn lạc.

          Tại đây, Hồ Quý Ly chọn một hang núi ở Thiên Cầm làm nơi ẩn náu. Dẫu vậy, dù địa thế kín đáo, hành tung của ông vẫn không thể giấu được trước sự truy lùng gắt gao của quân Minh. Không lâu sau, quân giặc lần theo dấu vết và bao vây khu vực. Hồ Quý Ly - người từng nắm trong tay cả một triều đại - rơi vào tình thế không còn đường thoát và bị quân Minh bắt giữ ngay tại mảnh đất này.

Chùa Cầm Sơn, ngon núi nơi Hồ Quý Lý bị quân Minh bắt

đầu thế kỷ XV

               Việc Hồ Quý Ly bị bắt là cú đánh mạnh giáng vào nỗ lực cuối cùng nhằm duy trì sự tồn tại của triều Hồ. Nhưng bi kịch ấy chưa dừng lại. Vài ngày sau khi bắt được Hồ Quý Ly, quân Minh tiếp tục mở rộng cuộc truy lùng lực lượng của triều đình Đại Ngu còn lại. Hồ Hán Thương - khi ấy vẫn đang trên đường tháo chạy - nương náu ở khu vực núi Vòng, hay núi Cao Vọng, thuộc vùng phía Nam Hà Tĩnh. Dù cố gắng ẩn mình trong rừng núi, ông cuối cùng cũng bị quân giặc bắt.

           Như vậy, chỉ trong thời gian ngắn, cả hai cha con Hồ Quý Ly đều rơi vào tay quân Minh. Đây là dấu chấm hết cho triều đại vốn mang trong mình nhiều cải cách nhưng không kịp hoàn thiện. Cùng với việc bắt giữ hai cha con Hồ Quý Ly, quân Minh chính thức thôn tính Đại Ngu, mở đầu thời kỳ Bắc thuộc một lần nữa kéo dài hai thập kỷ.

            Sự kiện cha con Hồ Quý Ly bị bắt tại Hà Tĩnh không chỉ mang tính chất kết thúc một triều đại mà còn để lại dấu ấn sâu sắc trong tâm thức dân tộc. Nhưng cũng chính từ vùng đất chứng kiến sự sụp đổ ấy, tinh thần kháng Minh lại được nhen lên mạnh mẽ.

            Người dân Hà Tĩnh - vốn mang trong mình truyền thống kiên cường và lòng trung nghĩa - không khuất phục trước sự đô hộ tàn bạo của nhà Minh. Dù triều đình chính thống đã thất thủ, tinh thần yêu nước của nhân dân nơi đây không hề suy giảm. Khắp các làng mạc, sơn thôn, những cuộc nổi dậy nhỏ lẻ nhưng đầy dũng khí liên tiếp diễn ra. Các hào trưởng, thổ mục, dân binh địa phương vẫn âm thầm nuôi dưỡng ý chí chống giặc, giữ vững tinh thần bất khuất của người dân xứ Nghệ.

            Sau khi thôn tính Đại Ngu, nhà Minh thực hành chính sách cai trị khắc nghiệt. Chúng tìm mọi cách triệt phá các nền tảng văn hóa - xã hội của người Việt: thu gom sách vở, bắt dân phải tuân theo luật lệ phương Bắc, cào bằng những di sản mà các triều đại trước để lại. Các cuộc đàn áp, bắt phu, vơ vét sản vật… khiến đời sống nhân dân lầm than.

           Trong bối cảnh tang thương ấy, Hà Tĩnh trở thành một trong những địa phương sớm xuất hiện và duy trì các phong trào phản kháng mạnh mẽ. Chính từ các vùng đất núi non hiểm trở và cộng đồng dân cư giàu tinh thần đoàn kết, lòng yêu nước, nhiều lực lượng đã liên tục nổi dậy nhằm chống lại quân Minh.

             Những cuộc nổi dậy lẻ tẻ ở Hà Tĩnh đã góp phần gìn giữ ngọn lửa đấu tranh của dân tộc trong suốt những năm tháng đen tối ấy. Từ các cuộc phản kháng này, tinh thần yêu nước được lan rộng và trở thành nền tảng tinh thần quan trọng cho sự ra đời của phong trào Lam Sơn dưới sự lãnh đạo của Lê Lợi - phong trào vĩ đại đã kết thúc hơn 20 năm đô hộ của nhà Minh và khôi phục nền độc lập cho Đại Việt.

            Hà Tĩnh, cùng với Nghệ An, Thanh Hóa, là hậu phương quan trọng của nghĩa quân Lam Sơn. Chính từ những hạt nhân kháng Minh ban đầu, phong trào đã lớn mạnh, trở thành cuộc khởi nghĩa giải phóng dân tộc có sức ảnh hưởng sâu rộng nhất trong lịch sử Việt Nam thời trung đại.

Sự kiện cha con Hồ Quý Ly bị bắt tại Hà Tĩnh không chỉ là dấu mốc đánh dấu sự cáo chung của triều Hồ, mà còn là minh chứng cho một giai đoạn lịch sử đầy biến động. Nếu đối với triều đại nhà Hồ đây là bi kịch, thì đối với dân tộc, đó là bước ngoặt để từ bóng tối của thất bại xuất hiện những anh hùng và phong trào cứu nước mới.

               Hơn thế, sự kiện này góp phần làm nổi bật bản lĩnh kiên cường của cư dân Hà Tĩnh - những người con của vùng đất “địa linh nhân kiệt”. Dù đối mặt với áp bức, họ vẫn giữ vững phẩm chất bất khuất, khơi dậy tinh thần đoàn kết và lòng tự hào dân tộc.

Tài liệu tham khảo:

1.       Bùi Thiết (2000), Từ điển Hà Tĩnh, Sở Văn hóa - Thông tin, Hà Tĩnh.

2.       Trần Trọng Kim (2012), Việt Nam sử lược, Nxb Văn học, Hà Nội.

3.       Tạ Ngọc Liễn (chủ biên, 2017), Lịch sử Việt Nam, Tập 3, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.