Ngày 21 tháng 12 năm 2021, trong chương trình khảo sát điền dã di sản văn hóa các huyện ven biển Hà Tĩnh, các nhà khảo cổ học Bảo tàng tỉnh đã tình cờ phát hiện một số lượng lớn giếng cổ mang phong cách, dấu ấn văn hóa Chăm Pa tại xã Hồng Lộc, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh.

Các nhà khảo cổ đang đạc họa giếng cổ

          Nghiên cứu bước đầu cho thấy tại đây có 12 giếng cổ trong đó 3 cái ở thôn Đông Thịnh, 1 cái ở thôn Quan Nam, 3 cái ở thôn Thượng Phú, 2 cái ở thôn Trung Sơn, 2 cái ở thôn Yến Giang, 01 cái ở thôn Đại Tự. Tất cả đều là giếng kín lấy nước từ mạch nước ngầm, hình vuông cạnh từ 1,2m đến 1,7m, thành xây bằng đá núi nhỏ hoặc gạch đất nung dẹt, nhỏ, kết dính bằng vữa tam hợp cao từ 0,6m đến 0,85m. Độ sâu của giếng từ 4m đến 6m, xung quanh kè bằng đá phiến và đá cuội kích thước lớn. Dưới đáy giếng thường được lót một lớp gỗ có độ chịu nước cao ngăn chặn, lọc bùn cát theo mạch nước ngầm vào lòng giếng và được đục nhiều lỗ để thông mạch nước.

Giếng Đài ở khu vực Tong Đài  - Hồng Lộc

          Hiện trạng các giếng tương đối nguyên vẹn về hình dáng và kích thước. Bề mặt thành giếng thường có chữ Hán và chữ Quốc Ngữ ghi các lần trùng tu, tôn tạo. Các lần mới nhất vào thập niên thứ 30 của thế kỷ 20, niên hiệu Bảo Đại thời Nguyễn và những thập kỷ đầu của thế kỷ 21. Xung quanh giếng hiện nay  được tôn tạo bằng cách xây tường dắc bao quanh. Nền giếng thường được lát nhiều phiến đá núi phẳng lớn tạo điều kiện trong khai thác nước của người dân. Vị trí xây dựng tương đối thuận lợi, bằng phẳng gần đường giao thông, nơi có dân cư đông đúc sinh sống và chợ búa.

Giếng Ngọt, thôn Trung Sơn - Hồng Lộc

           Giếng thường được lấy tên Nôm để đặt tên như giếng Trúc, giếng Cồ, giếng Mới, giếng giếng Đồng Cạ, giếng Dưới, giếng Tây, giếng Ngọt, giếng Chợ, giếng Thống.

          Việc phát hiện các giếng cổ cho thấy vùng đất Hồng Lộc có sự tiếp biến văn hóa với cư dân Chăm Pa khá rõ trong việc khai thác và sử dụng mạch nước ngầm. Kỹ thuật lấy nước này được người Việt tiếp nhận phục vụ lợi ích của mình trong sinh hoạt và sản xuất./.